ناهنجاری در ساختار فک انسان، اگر در بازه زمانی مناسب مورد درمان قرار نگیرد، می تواند پیامدهای نامطلوبی را به همراه داشته باشد. چنین شرایطی می تواند به مشکلات جدی در امر تکلم و تنفس فرد منجر شود. علاوه بر این، ناهنجاری های فکی می توانند زیبایی چهره فرد را نیز تحت تأثیر قرار داده و ظاهر وی را مختل سازند. بنابراین، شناسایی و درمان به موقع این گونه ناهنجاری ها امری ضروری است تا از بروز عوارض جبران ناپذیر آن جلوگیری شود.
دو عضو بسیار مهم صورت آرواره های فوقانی و تحتانی هستند که در صورت نبود تناسب بین این دو، مانند عقب یا جلوبودن فک، همپوشانی زیاد، قرینه نبودن و غیره، پدیده ای به نام ناهنجاری فک و صورت بروز می یابد. ناهنجاری فک و صورت به علت های متنوعی مانند ژنتیک یا از همان ابتدای تولد نوزاد به شکل سندرم، عوامل محیطی و آسیب به ناحیه فک در اثر تصادف یا صدمه به مرکز رشد ناحیه فک کودکان هنگام افتادن از تاب یا زمین خوردن به وجود می آیند.
بدشکلی های فکی ژنتیکی قابل پیشگیری نیستند اما ناهنجاری های مرتبط با عوامل محیطی قابل شناسایی اند و با برطرف کردن به موقع عامل ایجادکننده، می توان جلوی عارضه را گرفت. در افرادی که دچار ناهنجاریهای ناحیه فک و صورت می شوند عملکرد و وظیفه این ناحیه دچار مختل می شود که شامل جویدن ، تکلم ، تنفس و همچنین جنبه زیبایی فرد می باشد و لازم است در بهترین زمان درمان و اصلاح صورت گیرد. در این بخش از نمناک شما را با انواع ، علت و درمان ناهنجاری های فک و دندان در کودکان آشنا خواهیم کرد.
اختلال در تکامل جنین
اختلال در تکامل جنین، مصرف داورهای خاصی در مادران باردار و قرارگرفتن در معرض برخی ترکیبات شیمیایی از عوامل ناهنجاری های فک و صورت در کودکان است و سبب ایجاد اختلال در تکامل سیستم دندانی- فکی می شود. مصرف سیگار یا الکل در دوران بارداری احتمال بروز این مشکلات را افزایش می دهد.
اختلالات ژنتیکی
در مراحل اولیه تکامل جنین بروز جهش های خاص ژنتیکی سبب ایجاد انواع گوناگونی از نشانگان ها (سندرم ها) خواهد شد.
ضربه دیدن فک پایین در کودکی
ناحیه ای از فک پایین که با جمجمه مفصل می شود بسیار آسیب پذیر است و ضربه ای کوچک به آن سبب شکستگی این ناحیه این ناحیه که اغلب بدون علامت است ، می شود. به زمین افتادن کودک حین دوچرخه سواری، لب پریدگی یک دندان در برخی از کودکان سبب تکامل ناقرینه فک پایین و انحراف فک و یا کوچک ماندن فک پایین نسبت به فک بالا می شوندکه با تشخیص به موقع می توان از این مشکلات پیشگیری نمود.
افزایش اندازه یکطرفه فک پایین
رشد فک پایین در یک سمت بیش از سمت دیگر به دلایل مبهمی روی می دهد و سبب انحراف در فک که بین 15 تا 25 سالگی روی می دهد.
اشکال در اندازه دندانها
بزرگ یا کوچک بودن یک یا تعدادی از دندانها سبب نامرتبی سیستم دندانی می شود.
دندانهای اضافه
شایعترین دندان اضافه، یک دندان پیش در خط وسط فک بالا بین دو دندان پیش اول است.
از دست رفتن زود هنگام دندانهای شیری
از وظایف دندانهای شیری حفظ فضای موجود در فکین تا موعد مناسب برای رویش دندانهای دائمی می باشد. افتادن یک دندان شیری زودتر از موعد ، سبب حرکت دندانهای مجاور به طرف فضای خالی شده و دندان دائمی زیرین نهفته می ماند و یا خارج از نظم و ترتیب خواهد رویید.
زمینه ارثی
جلو آمدگی فک پایین نسبت به فک بالا شایعترین و شناخته شده ترین مشکل فکی با زمینه ارثی است که با انجام درمان هایی موسوم به ارتوپدیک توسط ارتودنتیست درمان می شود.
عادات
انگشت مکیدن در کودکان در سنین بالاتر و مکیدن طولانی مدت پستانک توسط نوزاد اثرات مخربی روی سیستم دندانی، فکی دارد.
الگوی تنفس
تنفس از دهان به جای بینی در کودکان ممکن است به علت انسداد نسبی یا کامل مسیر تنفس از بینی ، آماس مخاط بینی به دلیل آلرژی یا بزرگ بودن لوزه ها باشد. به مرور زمان این کودکان دچار تغییر شکل آرواره خواهند شد.
جلوزدگی فک
دندان های جلویی در این اختلال به سمت بیرون تمایل می یابد و سبب نا زیبایی لبخند در کودکان می شود. مکیدن شست در زمان کودکی و عوامل ژنتیکی از مهم ترین علت های این اختلال است.
عقب رفتگی فک
دندان های آسیای فک به بخش داخلی دهان کشش دارند و موجب عقب رفتگی در فک پایین می شود.
انحرافات فکی
در این اختلال خط مرکزی دندان های جلویی در فک بالا با خط مرکزی دندان های جلویی در فک پایین در راستای هم قرار نمی گیرند و بنابراین همه دندان ها به روی یکدیگر به شکل صحیح قرار نمی گیرند.
عدم هم پوشانی دندان ها
این مشکل موجب بازماندن همیشگی دهان می شود چون دندان های آسیای فکین در این اختلال روی یکدیگر قرار می گیرند اما دندان های پیشین فکین به یکدیگر نمی رسند.
دندان های فاصله دار
عامل اصلی بروز چنین مشکلی که سبب نازیبایی لبخند شما می شود بزرگی فک و یا کوچکی عرض دندان ها می باشد.
دندان های روی هم قرار گرفته
کوچکی فک و یا بزرگی بیش از اندازه دندان ها سبب می شود که دندان ها خارج از قوس فک برویند و به صورت نامنظم برروی یکدیگر قرار گیرند .
چرخش دندان ها
دندان ها در این اختلال، در جای مناسب به صورت صحیح قرار ندارند و تاج دندان ها به یکی از طرفین تمایل دارند.
اور بایت دندان
دندان های پیشین فک بالا در این اختلال بیش از حد معمول ارتفاع دارند که این حالت باعث می شود دندان های پیشین در فک بالا برروی دندان های پیشین در فک پایین قرار بگیرد و یا دندان های پیشین پایین در سقف دهان فرو برود.
آندر بایت دندان
در حالت بیرون زدگی دندان های پیشین در فک پایین یا اختلال آندر بایت ، بخشی از دندان های پیشین فک بالا پوشانده می شود.
کراس بایت دندان
در این حالت دندان های فک بالا غیر اصولی و نادرست، برروی دندان های فک پایین قرار می گیرند.
• نامنظم بودن دندان ها مانند به هم فشردگی یا داشتن فاصله
• ایجاد تغییرات بد در چهره
• ایجاد درد در زمان جویدن و گاز زدن
• ایجاد مشکلات گفتاری
• تنفس دهانی
در هر سنی می توان برای زیباتر شدن لبخند و فرم دندان ها اقدام کرد اما به طور طبیعی و معمول بهترین زمان برای شروع به مراقبت های مربوط به زیبایی و نظم دندان ها یا همان ارتودنسی که بهترین و بالاترین نتیجه مثبت را حاصل می کند زمان آغاز دیده شدن بی نظمی در دندان هاست که همان زمان ریخته شدن دندان های شیری و اتمام رشد دندان های دائمی است.
بهترین سن جهت درمان در ناهنجاریهایی که جنبه مادرزادی دارند 7 تا 12 سالگی است . بهترین زمان برای درمان ناهنجاری های فکی در دختران 8 یا 9 سالگی و در پسران 10 یا 11 سالگی می باشد. در این سن اگر فک پایین عقب باشد با استفاده از دستگاه هایی فک پایین به جلو کشیده می شود و اگر فک بالا عقب باشد با استفاده از دستگاه هایی به جلو کشیده می شود.
در صورتی که در سن مناسب درمان های لازم انجام نشود و بیمار وارد سن بلوغ شده و جهش رشدی خود را انجام داده باشد ادامه درمان سخت تر شده و فرد نیاز به جراحی توسط متخصصین جراحی دهان ، فک و صورت خواهد داشت.درمان هایی که در سن رشد انجام می شود با شانس بالایی برای اصلاح ناهنجاری فکی روبرو است .
بهترین زمان درمان اختلالات مادرزادی و ارثی 7 تا 12 سالگی است که باید بیمار به کلینیک ارتودنسی مراجعه کند و به ردیف کردن دندان ها و درمان در ناحیه فک بپردازد زیرا در این سن در دهان کودک دندان شیری و دائمی با هم وجود دارند.
بسیاری از والدین تصورشان از ارتودنسی، براکت های فلزی است که در دهان کودک کار گذاشته می شود. با ارتودنسی می توان استخوان ها را جا به جا کرد و کاری کرد که همه چیز به سمت نرمال پیش برود. در سنین پایین اصلا استفاده از براکت جایز نیست چون وقتی براکت روی دندان ها نصب شود باعث می شود طول ریشه دندان ها کوتاه شود.
انجام ندادن به موقع درمان در زمان و سن مناسب و انجام درمان در سن بلوغ سبب می شود ادامه درمان این ناهنجاری ها سخت ترشود.
باید بدانید هدف از درمان تنها زیبایی نیست بلکه برگرداندن عملکرد صحیح فک است اگر عملکرد فک تصحیح شود به دنبال آن زیبایی هم برمی گردد. بنابراین اولین کاری که در درمان استفاده می شود برطرف کردن پوسیدگی های دندان است. سپس دندان ها بر اساس فک اصلاح شده و پس از آن ارتودنسی انجام می شود.
فکین با استفاده از دستگاه های متحرک ارتودنسی مختلف جلو و عقب برده می شود و با ارتودنسی نوع ثابت دندان ها جابجا می شود.
برخی مشکلات مانند شلوغی و نامرتب بودن دندان ها با ارتودنسی درمان می شود و در درمان ارتودنسی به ساختار فک بالا و پایین و همچنین دندان ها توجه می شود. اگر ساختار فک ها مشکلی داشته باشد، جفت شدن دندان ها به طور ایده آل صورت نمی گیرد و زیبایی که بیمار به دنبال آن است ایجاد نخواهد شد.
جراحی فک همراه با درمان ارتودنسی در افراد بالغ که استخوان ها در آنها تکامل یافته ، لازم است. این امکان وجود دارد که دندان ها در هر سنی حرکت کنند، می توان به درمان ارتودنسی اگر بیمار از نظر ظاهری مشکلی نداشته باشد، اکتفا کرد.
در صورت بروز مشکل شدید فکی باید جراحی فک توسط جراح فک و صورت انجام شود. برای درمان ابتدا با ارتودنسی دندان ها مرتب می شوند و دندان های بالا و پایین روی هم قرار می گیرند تا در زمان جراحی با توجه به شکل دندان ها فک ها جابه جا شوند.
درمان ارتودنسی بیماران معمولاً دو مرحله دارد. مرحله نخست پیش از جراحی است که به 6 تا 12 ماه زمان نیاز دارد و مرحله دوم که جراحی است 6 تا 9 ماه طول می کشد.
زمان اولین مراجعه به ارتودنتیست؟
از ابتدای رویش دندان های شیری کودک مراجعه به دندانپزشک ضروری است. اما با رویش اولین دندان دائمی باید مراقبت بیشتری از دندان ها صورت گیرد زیرا این دندان بیشترین احتمال ابتلا به پوسیدگی را دارد.
هر کودکی گرچه دارای دندانهای سالم باشد بهتر است در 6-5 سالگی حتما یک چک آپ ارتودنسی انجام دهد تا تشخیص به موقع صورت گیرد . تشخیص به موقع در کودکان سبب می شود که اگر در رشد استخوانی مشکلی وجود داشته باشد چون هنوز زمان کافی برای رشدش وجود دارد، تغییراتی در آن بتوان انجام داد.
