گیاه بیدمشک، یکی از گیاهان دارویی و پرمنفعت است که طبیعت سرد و مرطوب دارد. این گیاه ارزش درمانی بسیار بالایی دارد و حتی می توان از عرق استحصال شده از آن نیز برای استفاده از خواص سلامتی و درمانی فراوان آن بهره گرفت. به واسطه ترکیبات شیمیایی و خواص دارویی منحصربفرد این گیاه، می توان از آن در جهت بهبود و تقویت سلامت جسم و روان بهره برد. بنابراین، بیدمشک را می توان به عنوان یکی از گیاهان ارزشمند و پرکاربرد در طب سنتی و طبیعی به شمار آورد.
گیاه دارویی بیدمشک (Pussy willow) یک نوع درخت بید کوچکتر است که دارای سنبله های معطر است. گل های این گیاه قبل از برگ ها ظاهر می شوند و رنگ آنها بسیار زیبا است. از گل های این گیاه، اسانسی به نام عرق بیدمشک استخراج می شود که به عنوان معطر و درمان استفاده می شود. این گیاه دارای طبیعت سرد و تر است و برای تقویت قوای دماغی و قلبی و تسکین سردردهای مزاجی مفید است.
عرق بیدمشک اسانسی است که از گیاه بیدمشک گرفته می شود و اسانسی که از گل های این گیاه گرفته می شود که به آن عرق بیدمشک می گویند. اسانس یا عرق بیدمشک علاوه بر خواص درمانی برای معطر کردن شربت ها نیز به کار می رود. برای تولید عرق بیدمشک، ابتدا آب و گل های گیاه را می جوشانند. پس از تبخیر آب، عملیات سرد کردن بخار و تقطیر به صورت سنتی یا صنعتی انجام می شود و مایعی که با تقطیر به دست آمده، همان عرق بیدمشک است. به طور کلی طی فرآیند تبخیر و تقطیر، اسانس و رایحه گیاه داخل مولکول های آب نفوذ می کند و در اصطلاح علمی، آب مقطر تولید می شود. این آب معطر مقطر، علاوه بر طعم و رایحه خوب، تمامی خواص بیدمشک را هم برای بدن دارد. پزشکان طب سنتی معتقدند مصرف عرق گل های این گیاه، از خوردن خود گل ها مفید تر است. در ادامه این مطلب، خواص عرق بیدمشک و طریقه مصرف آن گردآوری شده است.
طبع این عرق به نفع طبع سرد و تر بوده یعنی بین مزاج سرد و گرم به نفع سردی و بین رطوبت و خشکی به نفع تری یا رطوبت است. از این رو استفاده از عرق بیدمشک خواص فوق‌العاده مفیدی در فصلهای گرم سال دارد به طوری که یکی از مهمترین خواص عرق بیدمشک، رفع عطش شدید و درمان گرمازدگی است و یک لیوان شربت از آن، نوشیدنی مناسبی است که متخصصان طب سنتی برای فصل تابستان و به ویژه ایام روزه داری در فصول گرم سال توصیه می کنند. این نوشیدنی از ترکیب گلاب، عرق بیدمشک، تخم بالنگو یا تخم شربتی و کمی ماده شیرین کننده مانند شکر، عسل یا نبات تهیه می شود، البته بهتر است این شربت را کم شیرین مصرف کرد.
آب را درون قابلمه ای ریخته، روی حرارت می گذاریم و وقتی که آب به جوش آمد شکر را به آن اضافه کرده و می گذاریم تا دو دقیقه بجوشد، سپس آن را از روی حرارت بر می داریم تا سرد شود. بعد آب، شهد و عرق بیدمشک را به میزانی که دلخواه شماست مخلوط کرده، می توانید در پایان کمی هم گلاب و زعفران به شربت اضافه کنید تا خوش عطر تر شود.
روش تهیه ی عرق بیدمشک به روش سنتی برای تهیه عرق از 2 نوع دیگ عرق گیر استفاده می شود که در مورد هر دو روش توضیح خواهیم داد. روش اول:در روش سنتی تهیه عرق بیدمشک از دیگ یا نی قازان استفاده می شود. نی قازان از 3 قسمت تشکیل شده است:1-قسمت مخزن دیگ 2-قسمت مخروطی شکل(نقش آن جمع‌آوری بخارات) 3-مخزن آب سرد(جهت کندانس بخارات و اسانس)
ابتدا به داخل مخزن بیدمشک 70 لیتر آب میریزیم. بعد سرپوش را روی دیگ می گذاریم و اطراف آن را برای جلوگیری از خروج بخار خمیر میزنیم. روی شعله ملایم قرار داده و مرتب روی قسمت مخروطی شکل آب سرد می ریزیم تا به مرور زمان(به مدت 8 الی 12 ساعت) بخارات آب و اسانس جمع‌آوری شده کندانس شوند به صورت عرق قطره‌قطره به وسیله لوله به داخل ظرف دیگر ریخته می شود به این طریق عمل عرق گیری از بیدمشک انجام می شود.
نحوه عرق گیری در منزل:عرق گیری یا به اصطلاح علمی آن تقطیر برای از بین بردن ناخالصی ها و مواد معدنی از یک محلول یا آب بسیار مفید است. وقتی مایعی گرم می شود بخار از خود متصاعد می کند و این بخار بالا می رود. با کمک این فرآیند، آب را از مواد معدنی که به شکل مایع یا جامد هستند جدا می کنند. وقتی بخار سرد شد، دوباره به شکل مایع متراکم می شود؛ مایعی که عاری از ناخالصی است و می تواند دوباره جمع‌آوری و استفاده شود. البته، این کار کمی وقت گیر استو اما وقتی می خواهید ناخالصی های یک مایع را از بین ببرید یک راه حل دم دستی و فوری است؛ یکی از روش های کم خرج عرق گیری گیاهانی نظیر نعنا و شوید یا گیاهان خوراکی یا دارویی دیگر یا خالص کردن مایعات با استفاده از وسایلی صورت می گیرد که در آشپزخانه پیدا می شود.
بزرگترین قابلمه ای که دستتان می رسد را بردارید تا میزان بیشتری از مایعات را بتوانید تقطیر کنید. این قابلمه باید آنقدر بزرگ باشد که یک ظرف کوچک دیگر مانند کاسه استیل یا کاسه فلزی دیگری در آن جا شود. اگر درب قابلمه انحنا دارد، از آن به جای درب مسطح استفاده کنید. شکل منحنی درب قابلمه به جمع‌آوری میعان به سمت مرکز کمک می کند. اگر درب منحنی پیدا نکردید، می توانید از مقداری فویل آلومینیومی استفاده کنید، آن را روی یک کاسه بزرگ بگذارید و شکل منحنی به آن بدهید تا بتوانید به عنوان درب قابلمه از آن استفاده کنید.فویل را برگردانید تا روی قابلمه را بپوشاند.
ظرفی را انتخاب کنید که بتواند دمای بالای جوش را تحمل کند. احتمالاً بخواهید ظرف جمع‌آوری را به سمت بالای قابلمه بیاورید.
برای این کار یک قفسه پایه دار در کف قابلمه بزرگ بگذارید و ظرف کوچک را روی آن قرار دهید تا ارتفاع آن بالاتر بیاید. حتی می توانید از یک آجر یا چیزی شبیه به این استفاده کنید که در تماس با مایع تقطیر شده نباشد. می توانید یک سوراخ روی دریچه ایجاد کنید و از یک لوله طویل برای جمع‌آوری مایع تقطیر شده یا عرق مورد نظر در ظرف جداگانه استفاده کنید. البته، شاید مجبور باشید برای این کار در ظروف آشپزخانه خود سوراخ ایجاد کنید تا این کار بهتر انجام شود.
مطمئن شوید که هیچ ذره ای از مایع کثیف یا ناخالص داخل ظرف کوچک نریخته است. شاید فقط بخواهید قابلمه را تا آنجایی پر کنید که تنها چند سانتی‌متر پایین‌تر از ارتفاع ظرف کوچک باشد. اگر آب خیلی به ظرف جمع‌آوری نزدیک باشد، ممکن است به داخل آب خالص یا تقطیر شده بریزد و آن را آلوده یا ناخالص کند.
با برگرداندن درب قابلمه، زاویه منحنی به هدایت کردن بخار آب به سمت مرکز کمک می کند تا یک جا جمع شود و به داخل ظرف کوچک سرازیر شود. شما می توانید چند بسته یخ یا آب سرد را روی درب قابلمه بگذارید تا بخار زودتر سرد شود و به شکل مایع در بیاید.
اجاق گاز را روشن کنید و آب را گرم کنید. دمای آب را بررسی کنید و آن را در حال جوشیدن ملایم بگذارید. اگر زیاد به آب گرما بدهید و شعله زیاد باشد، ممکن است قطرات آب ناخالص به داخل ظرف کوچک جمع‌آوری بریزد. هر وقت لازم شد دمای آب را تنظیم کنید.
اما نگذارید تمام آب موجود در قابلمه خشک شود یا برای همیشه قابلمه را خراب کنید. بگذارید مایع تقطیر شده یا عرقی که گرفته اید خنک شود. جوشیدن مایع چندین ساعت طول می کشد تا بتوانید مقدار زیاد و خاصی از عرق گیاه مورد نظر یا مایع خالص به دست آورید. پس، باید صبور باشید.
بعضی خوراکی ها یا داروهای گیاهی می توانند خطراتی را، هر چند اندک، برای جنین به همراه داشته باشند لذا توصیه می شود که مادران باردار و به ویژه بانوانی که سابقه یا خطر سقط جنین، خونریزی دوران بارداری و مشکلات مشابه دارند؛ آنها را به حداقل مصرف کاهش دهند و به ویژه در مورد داروهای گیاهی تنها با مشورت پزشک با تجربه مصرف کنند. به طور کلی از آن جایی که دوران بارداری، دورانی حساس و مهم به شمار می رود، مصرف بیش از حد گیاهان دارویی توصیه نمی شوند چرا که ممکن است به جنین آسیب وارد کند.
با این وجود با توجه به اینکه یکی از مشکلات شایع زنان در طی بارداری، افسردگی دوران بارداری و تنش های روحی است، برای تسکین این تنش ها در صورت ضرورت می توان از مقدار کمی مخلوط عرق بیدمشک و عرق بهارنارنج استفاده نمود. از آنجایی که هرگونه تنش روحی و جسمی در سلامت آینده کودک مؤثر است، اهمیت به بهبود حالات مادران باردار بسیار مهم است. استفاده از عرق بیدمشک در بارداری یکی از پرطرفدارترین عرقیجات در میان زنان باردار به شمار می رود، با این وجود به دلیل طبیعت سرد آن، مصرف بیش از حد آن ممکن است به جنین آسیب وارد کند. همچنین لازم به ذکر است برای اطمینان از سالم بودن گیاهان دارویی مورد استفاده، بهتر است محصولات شرکت های معتبر و با علامت استاندارد استفاده شود.
کم اشتهایی در بارداری باید درمان شود زیرا جنین نیاز به تغذیه کافی دارد. برای درمان کم اشتهایی در دوران بارداری می توان از عرق بیدمشک استفاده کرد. علاوه بر افزایش اشتها، تپش قلب را در دوران بارداری کاهش می دهد. در دوران بارداری ممکن است با کهیر روبه رو شوید، مشکلی که تا قبل از این دوران آن را تجربه نکرده اید، اما با نزدیک شدن به ماه های آخر بارداری این مشکل پوستی سراغ بعضی خانم های باردار می رود. در طب سنتی درمان کهیرهای دوران بارداری عرق شاه تر است. عرق بیدمشک قند خون را پایین می آورد و نوشیدن آن بدون مواد شیرین کننده به مقدار قابل توجهی قند خون را کاهش می دهد، همچنین زنان باردار و کودکان کمتر از دو سال نیز بایستی در مصرف این عرق احتیاط کنند.
عرق بیدمشک تقویت کننده قلب است. به این منظور، نصف استکان عرق بیدمشک را با یک لیوان آب سرد مخلوط کنید و با کمی شکر یا عسل شیرین کرده و میل کنید. برای ناراحتی های قلبی و تسکین اعصاب کاربرد دارد. علیزاده با اشاره به ترکیبات عرق بیدمشک و تقویت قلب خاطرنشان کرد:عَرَق بیدمشک با داشتن ترکیباتی چون تانن، سالیسین، ژرانیون و مقدار کمی اسید اسیتریک به عنوان داروی مؤثر در تقویت قلب، آرام بخش و برطرف کننده درد و خستگی شهرت یافته است. مفید برای تقویت قلب، رفع گرفتگی و خفقان قلب، تقویت عمومی بدن و ملین است و مصرف بیدمشک در جوانی مانع فشار خون در دوران پیری می شود.قبل از هر غذا یک استکان به صورت شربت میل کنید.
بهترین نوشیدنی در سر هر سفره ایرانی؛ توصیه می شود از افرادی که فشار خون آنها پایین‌تر از حد معمولی می باشد از این عرق کمتر استفاده کنند.
عرق بیدﻤﺸک قند خون را پایین می آورد و نوشیدن آن بدون مواد شیرین کننده به مقدار قابل توجهی قند خون را کاهش می دهد. مردم معتقدند که عرق بیدمشک در تسکین اعصاب، درمان کم خونی و ناراحتی های قلبی مؤثر است. در مورد این عرق بسیار مفید باید گفت که عرق بیدﻤﺸک با داشتن ترکیباتی همچون ژرانیون سالیسین، تانن، به عنوان داروی مؤثر در تقویت قلب، آرام بخش و رفع کننده درد و خستگی شهرت یافته است. عطاران معتقدند بیدمشک گیاهی ملین و تقویت کننده قلب و دستگاه گوارش است و مصرف عرق آن اشتها را افزایش می دهد.
عرق بیدﻤﺸک تقویت کننده دستگاه عصبی و جوشانده برگ آن با عسل آرام کننده اعصاب است، همچنین جوشانده گل آن بیماری های عصبی، افسردگی، دردهای عضلانی و بیماریهای روماتیسمی را درمان می کند. بیدمشک گیاهی است ملین و تقویت کننده قلب، اعصاب و محرک قوای جنسی.این گیاه داروئی دستگاه گوارش را تقویت کرده و اشتها را افزایش می دهد. به گزارش آسان طب جوشانده برگ یا پوست درخت بیدﻤﺸک سبب دفع انگل ها و کرم های معده و روده می شود. عرق بیدمشک مقوی قلب بوده و برای حفظ سلامتی آن بسیار مناسب و مؤثر است و همچنین باعث کاهش تب شده و خاصیت تب بری دارد. چنانچه زالو در حلق کسی رفته و در حلق یا اطراف آن چسبیده باشد، با غرغره عصاره برگ درخت بید مشک زالو از عضو جدا و از حلق خارج می شود. عرق بیدﻤﺸک قند خون را پایین می آورد و نوشیدن آن بدون مواد شیرین کننده به مقدار قابل توجهی قند خون را کاهش می دهد. یک لیوان عرق بیدمشک به همراه 2 لیوان شکر و 6 لیوان آب بسیار سرد مخلوط و استفاده شود.
برخلاف بعضی عقاید، عده ای معتقدند عرقیات هیچ ضرری ندارند و پدیده ای به‌وجود آمده که منجر شده است برخی مردم به پشتوانه این سخنان انواع و اقسام عرقیات را در خانه به‌صورت مداوم مصرف می کنند. استفاده بسیار از اغلب عرقیات می تواند موجب ضعف و حتی کوری شود و این امر نیز به دلیل وجود جزء الکلی برخی گیاهان است که به علت ساقه های چوبی بوده و این مسئله در حین فرآیند تقطیر ایجاد می شود و یکی از علل سرعت نفوذ عرقیات را نیز می توان وجود الکل در آن دانست. البته این امر بیشتر در گیاهانی وجود دارد که دارای ساقه های چوبی هستند و گلاب و بیدمشک و دیگر گل ها غالباً از این امر مستثنا می شوند.
